روش SEEI برای فهم عمیق
دنیای امروز ما دنیای اطلاعات است. بنابراین، باید بتوانیم ایده‌ها و مطالب پیچیده را خوب بفهمیم و به شکلی روشن به دیگران منتقل کنیم. روش SEEI یک ابزار مفید برای این کار است.این روش کمک می‌کند تا موضوعات سخت را به بخش‌های کوچک‌تر و قابل فهم تقسیم کنیم و به درک عمیقی از آنها برسیم. در این مقاله، خودِ روش SEEI را با استفاده از اصول همین روش برایتان توضیح می‌دهیم تا با آن آشنا شوید و بتوانید از آن استفاده کنید. هدف ما این است که شما که به «تفکر نقادانه» (یعنی دقیق و صحیح فکر کردن) علاقه دارید، از این روش در زندگی روزمره‌تان استفاده کنید.
بیان: روش SEEI چیست؟
روش SEEI یک فرآیند چهار مرحله‌ای است که به ما کمک می‌کند هر مفهومی را روشن‌تر و عمیق‌تر بفهمیم. کلمه‌ی SEEI از کنار هم قرار گرفتن حرف اول چهار کلمه‌ی انگلیسی ساخته شده است:
- State: بیان کردن
- Elaborate: تشریح کردن
- Exemplify: مثال زدن / نمونه آوردن
- Illustrate: تصویرسازی / مجسم کردن
تشریح: آشنایی بیشتر با روش SEEI
برای اینکه روش SEEI را کامل یاد بگیریم، باید هر بخش آن را با دقت بررسی کنیم. این روش نه تنها کمک می‌کند مفاهیم را بهتر بفهمید، بلکه مهارت‌های شما را در برقراری ارتباط با دیگران هم قوی‌تر می‌کند. در ادامه، هر مرحله را بیشتر توضیح می‌دهیم:
۱. بیان (State):
در این مرحله، باید مفهوم مورد نظر را خیلی کوتاه و روشن تعریف یا توصیف کنیم. مهم است که این تعریف دقیق و واضح باشد، چون یک تعریف خوب، مثل یک پایه قوی برای مراحل بعدی عمل می‌کند. سعی کنید از کلمات گنگ یا خیلی کلی استفاده نکنید و تلاش کنید مفهوم را در یک جمله یا یک پاراگراف کوتاه، واضح بیان کنید.
مثلاً: اگر بخواهید مفهوم «عدالت» را بیان کنید، می‌توانید بگویید: «عدالت یعنی اینکه با همه‌ی آدم‌ها منصفانه و یکسان رفتار کنیم.»
۲. تشریح (Elaborate):
حالا، تعریفی را که در مرحله قبل گفتید، با کلمات خودتان و با جزئیات بیشتر توضیح می‌دهید. یعنی به آن عمق بیشتری می‌دهید، اطلاعات زمینه‌ای (مثل تاریخچه یا کاربرد آن مفهوم) اضافه می‌کنید یا نکات مهمش را برجسته می‌کنید تا کاملاً جا بیفتد.
مثلاً: در مورد عدالت می‌توانید این‌طور توضیح دهید: «به عبارت دیگر، عدالت یعنی تلاش برای ایجاد تعادل در جامعه، طوری که هر کس به چیزی که حقش است برسد، بدون اینکه بین افراد فرقی گذاشته شود یا بی‌دلیل از کسی جانبداری شود.»
۳. مثال (Exemplify):
در این مرحله، با آوردن مثال‌های مشخص و مرتبط، کمک می‌کنید مفهوم مورد نظر قابل فهم‌تر و عینی‌تر شود. این مثال‌ها باید نشان دهند که آن مفهوم چطور در دنیای واقعی یا در اتفاقات روزمره کاربرد دارد. خیلی مهم است مثال‌هایی انتخاب کنید که برای شنونده یا خواننده‌ی شما آشنا و قابل درک باشند.
مثلاً: برای عدالت، می‌توانید این مثال را بزنید: «فرض کنید در یک کلاس، معلم به همه‌ی دانش‌آموزان فرصت مساوی برای جواب دادن به سؤال‌ها می‌دهد. این یک نمونه از عدالت است.»
۴. تصویرسازی (Illustrate):
در مرحله‌ی آخر، از تشبیه، استعاره (داستان)، طرح، نمودار یا هرچیز دیگری که با دیدن آن فهم مطلب آسان‌تر می‌شود، استفاده می‌کنید. هدف این است که یک تصویر ذهنی بسازید یا یک ارتباط جالب پیدا کنید که به جا افتادن بهتر مفهوم کمک کند. یک تصویرسازی خوب باعث می‌شود ایده بهتر در ذهن بماند و بتواند مفاهیم پیچیده را ساده‌تر کند.
مثلاً: برای عدالت می‌توانید بگویید: «عدالت مثل یک ترازوی دقیق است که هر دو کفه‌ی آن برابر هستند و هیچ‌کدام سنگین‌تر از دیگری نیست.»
البته باید بدانید که ریشه‌های روش SEEI به کارهای ریچارد پاول (Richard Paul) و لیندا اِلدر (Linda Elder) برمی‌گردد که از افراد شناخته‌شده در زمینه‌ی تفکر نقادانه هستند. جرالد نوسیچ (Gerald Nosich) هم با نوشته‌ها و آموزش‌هایش در گسترش این روش نقش بزرگی داشته است. این روش به‌خاطر ساختار منظم و کاربردی‌اش، مخصوصاً در محیط‌های آموزشی، خیلی مورد توجه قرار گرفته. با استفاده از این چهار مرحله، شما می‌توانید هر موضوعی را، از مفاهیم علمی گرفته تا ایده‌های فلسفی، عمیق‌تر و بهتر درک کنید.
مثال: استفاده از روش SEEI برای درک یک مفهوم
برای اینکه ببینید روش SEEI چطور کار می‌کند، بیایید آن را برای مفهوم «سوگیری تأیید» (Confirmation Bias) به کار ببریم. «سوگیری تأیید» یکی از مفاهیم مهم در تفکر نقادانه است. این مثال به شما کمک می‌کند تا ببینید چطور می‌توانید از این روش در زندگی روزمره استفاده کنید.
- بیان: «سوگیری تأیید» یعنی اینکه ما تمایل داریم دنبال اطلاعاتی بگردیم یا داده‌ها را طوری تفسیر کنیم که باورها یا حدس‌های قبلی ما را تأیید کنند.
- تشریح: به زبان ساده‌تر، آدم‌ها معمولاً اطلاعاتی را که با نظرشان یکی است، بیشتر دوست دارند و قبول می‌کنند. اما اطلاعاتی را که با باورهایشان مخالف است، نادیده می‌گیرند یا بی‌اهمیت می‌دانند. این رفتار می‌تواند باعث شود تصمیم‌های اشتباه بگیریم یا نگاه یک‌طرفه به مسائل داشته باشیم، چون به جای اینکه همه‌ی جوانب را بررسی کنیم، فقط دنبال چیزهایی هستیم که حرف خودمان را ثابت کند.
- مثال: فرض کنید یک دانش‌آموز دارد درباره‌ی تأثیر شبکه‌های اجتماعی تحقیق می‌کند. اگر او از قبل فکر کند که شبکه‌های اجتماعی مضر هستند، ممکن است فقط مقاله‌ها و مطالبی را بخواند که همین نظر را تأیید می‌کنند و به مطالبی که فایده‌های شبکه‌های اجتماعی را نشان می‌دهند، توجهی نکند. این رفتار، نمونه‌ای از سوگیری تأیید است.
- تصویرسازی: سوگیری تأیید مثل این است که یک عینک رنگی به چشم زده باشید که فقط اجازه می‌دهد بعضی از رنگ‌ها (اطلاعات) را ببینید و باعث می‌شود بقیه‌ی رنگ‌های واقعیت از دید شما پنهان بمانند.
این مثال نشان می‌دهد که روش SEEI چطور می‌تواند یک مفهوم ذهنی و غیرملموس را به چیزی عینی و فهمیدنی تبدیل کند. شما نیز می‌توانید از این روش برای تحلیل و فهم بهتر موضوعات علمی یا حتی مسائل اجتماعی استفاده کنید.
تصویر سازی: سفر به قله‌ی فهم
برای اینکه روش SEEI را بهتر درک کنید، بیایید آن را با یک تشبیه در ذهن خود مجسم کنیم. فرض کنید روش SEEI مثل بالا رفتن از یک کوه است:
- بیان (تعیین مقصد): شما در پایین کوه ایستاده‌اید و با بیان واضح مفهومی که می‌خواهید آن را بفهمید، یعنی مقصدتان را مشخص می‌کنید. این کار مثل انتخاب قله‌ای است که می‌خواهید به آن صعود کنید.
- تشریح (بررسی مسیر): وقتی شروع به بالا رفتن از کوه می‌کنید، فهم و اطلاعات بیشتری درباره‌ی مسیر و راه رسیدن به قله به دست می‌آورید. این مرحله به شما کمک می‌کند تا درک عمیق‌تری از مفهوم پیدا کنید.
- مثال (یافتن نشانه‌ها): در میانه‌ی راه، به نشانه‌ها و علامت‌هایی می‌رسید که به شما می‌گویند در مسیر درست قرار دارید. این نشانه‌ها مثل همان مثال‌های دنیای واقعی هستند که مفهوم را برای شما ملموس‌تر و روشن‌تر می‌کنند.
- تصویرسازی (دیدن منظره): داشتن یک نقشه ساده کمک می‌کند، آسان‌تر خود را به قله برسانید. هربار که به نقشه نگاه می کنید می‌فهمید کجا هستید و به چه سمتی باید حرکت کنید. این نقشه به شما یک دید کلی می‌دهد. این نقشه، مانند همان تشبیه یا تصویری است که مفهوم را برای همیشه در ذهن شما ماندگار می‌کند.
این تشبیه کوهنوردی نشان می‌دهد که چطور هر مرحله از روش SEEI به شما کمک می‌کند تا به درک عمیق‌تری از مفهوم برسید؛ درست مثل صعود به قله‌ای که در نهایت، دیدی کامل از منظره را به شما هدیه می‌دهد.
یادگیری روش SEEI
برای اینکه در استفاده از روش SEEI ماهر شوید، باید مرتب تمرین کنید. در ادامه چند نکته برای اینکه این روش را وارد برنامه یادگیری‌تان کنید، آورده‌ایم:انتخاب
- انتخاب مفهوم: یک مفهوم از بین موضوعاتی که دوست دارید آن را بهتر بفهمید، انتخاب کنید.
- نوشتن SEEI: به ترتیب، مراحل بیان، تشریح، مثال زدن و تصویرسازی را برای آن مفهوم انجام دهید. خوب است که جواب‌هایتان را بنویسید تا ذهنتان شفاف‌تر شود و بتوانید بعداً به آنها مراجعه کنید.
- گرفتن بازخورد: توضیحات خودتان را با دوستان، خانواده یا اطرافیانتان در میان بگذارید. از آنها بپرسید آیا توانسته‌اید مفهوم را دقیق و واضح منتقل کنید یا نه.
- اصلاح SEEI: به نظراتی که دیگران می‌دهند، خوب فکر کنید. اگر لازم است، فهم خودتان را اصلاح کنید و توضیحاتتان را بهتر کنید.
اشتباهات رایج و چگونگی پرهیز از آنها
وقتی از روش SEEI استفاده می‌کنید، ممکن است با مشکلاتی روبرو شوید یا اشتباهاتی انجام دهید. در جدول زیر، برخی از این اشتباهات رایج و راه‌حل آنها را می‌بینید:
| اشتباه رایج | راه‌حل | |
| بیان | استفاده از تعریف گنگ یا خیلی کلی | مفهوم را در یک جمله یا پاراگراف کوتاه، دقیق و واضح بیان کنید. |
| تشریح | تکرار تعریف اولیه بدون اضافه کردن اطلاعات جدید | جزئیات، اطلاعات زمینه‌ای یا دیدگاه‌های جدید اضافه کنید تا درک عمیق‌تری ایجاد شود. |
| مثال | انتخاب مثال‌های بی‌ربط یا خیلی ساده | مثال‌هایی انتخاب کنید که مستقیماً به مفهوم ربط داشته باشند و برای همه قابل فهم باشند. |
| تصویرسازی | استفاده از تشبیه‌های گیج‌کننده یا نامناسب | تشبیهی انتخاب کنید که مفهوم را آسان‌تر و به‌یادماندنی‌تر کند، نه پیچیده‌تر. |
با رعایت این نکته‌ها، می‌توانید بهتر از روش SEEI استفاده کنید و دچار این اشتباهات نشوید.
چرا روش SEEI مهم است؟
روش SEEI نه تنها برای درک مفاهیم، بلکه برای آموزش دادن و ارائه کردن آنها هم خیلی مفید است. معلمان می‌توانند از این روش در تدریس استفاده کنند تا مطمئن شوند که شاگردان کاملا مطالب را می‌فهمند. دانش‌آموزان هم می‌توانند از SEEI موقع درس خواندن یا آماده شدن برای امتحان استفاده کنند، چون این روش کمک می‌کند افکارشان را مرتب کنند و اطلاعات را بهتر به خاطر بسپارند. علاوه بر این‌ها، روش SEEI مهارت‌های تفکر نقادانه شما را تقویت می‌کند. این مهارت‌ها به شما کمک می‌کنند تا در موقعیت‌های مختلف، از تحلیل مسائل اجتماعی گرفته تا حل مشکلات، بهتر عمل کنید.
نتیجه‌گیری
روش SEEI یک ابزار خیلی با ارزش برای هر کسی است که می‌خواهد توانایی خودش را در تفکر نقادانه و یادگیری بهتر کند. با بیان، تشریح، مثال زدن و تصویرسازی منظم مفاهیم، می‌توانید به فهم عمیق‌تری از مفاهیم برسید و ایده‌هایتان را بهتر به دیگران منتقل کنید. این روش به‌خصوص برای شما که به تفکر عمیق علاقه دارید، خیلی مناسب است، چون کمک می‌کند مهارت‌های تحلیلی خودتان را قوی‌تر کنید. فرقی نمی‌کند برای امتحان درس می‌خوانید، مقاله می‌نویسید یا می‌خواهید یک مطلب را برای دیگران ارائه دهید، روش SEEI یک راه مطمئن برای رسیدن به درک روشن و عمیق است. این ابزار را در برنامه‌های درسی و مطالعاتی خودتان به کار بگیرید و ببینید چطور توانایی شما در فهمیدن و انتقال ایده‌های پیچیده بیشتر می‌شود.
